Budowanie zespołu klasowego

ZASADY  PRACY GRUPOWEJ

•   Na stworzenie dobrego klimatu grupy potrzebny jest czas.
•  Każda osoba w grupie jest odpowiedzialna za zaspokojenie własnych potrzeb.
• Odpowiedzialności za swoje działania trzeba się uczyć, a także uczyć jej innych.
• Jesteśmy zgodni co do tego, że nie musimy się zgadzać..
•  Jesteśmy ludźmi i spotykamy ludzi.
• Zaufania nie można zarządzić, ono musi powstać w grupie.
•   Zasady nie są stałe.

WARUNKI FUNKCJONOWANIA ZESPOŁU

Warunkiem niezbędnym do funkcjonowania zespołu jest określenie zasad. Podstawowym zadaniem jest zbudowanie wzajemnego zaufania, które stanowi fundament tworzenia dobrego zespołu. Jak jest zaufanie, wystąpi zaangażowanie. Kiedy pojawi się zaangażowanie, można liczyć na to, że członkowie zespołu będą gotowi wziąć odpowiedzialność. Dopiero na końcu można próbować zadbać o wyniki. Każdy uczeń oraz wychowawca powinni odpowiedzieć na pytanie „co jeszcze muszę zrobić, aby osiągnąć cel?”.

Metoda 5Q

1. CZEGO MOŻEMY ROBIĆ WIĘCEJ, ABY OSIĄGNĄĆ CEL?
2. CZEGO MOŻEMY ROBIĆ MNIEJ, ABY OSIĄGNĄĆ CEL?
3. CO MOŻEMY ROBIĆ INACZEJ, ABY OSIĄGNAĆ CEL?
4.  CO MOŻEMY  PRZESTAĆ ROBIĆ, ABY OSIĄGNAĆ CEL?
5.  CO MOŻEMY ZACZĄĆ ROBIĆ, ABYOSIĄGNĄĆ CEL

Najpierw jednak musi wystąpić potrzeba bycia grupą. Do osiągnięcia celu grupowego i utrzymania grupy, potrzebne są normy - czyli zakres obowiązujących zachowań. Normy społeczne - to przepisy określające, w jaki sposób powinien zachować się członek grupy. Normy kulturowe - to przepisy określające zachowanie ludzi będących uczestnikami danej kultury. Przyswajaniu norm sprzyja: mechanizm naśladowania, kary i nagrody oraz udział członka grupy w tworzeniu tych norm. Zsady nie muszą być narzucone, można je wypracować wspólnie. Należy pamiętać, aby nie zadużywać przeczenia "nie" oraz zapisywać w licznie pojedynczej a nie mnogiej.

ZASADY PRACY W ZESPOLE

•  jesteśmy „w zgodzie ze sobą”
• mówimy o sobie, o swoich problemach (komunikatem „ja”),
• nie oceniamy,  nie krytykujemy,
• nie ośmieszamy,
•  nie poprawiamy wypowiedzi innych,
• nie osądzamy,
• słuchamy innych z uwagą i szacunkiem,
  
• pamiętaj o tajemnicy grupy,
• szanujemy czas innych.

DLACZEGO WARTO PRACOWAĆ W ZESPOLE?

- wzrost współpracy i zaangażowania,

- więcej nowych, lepszych pomysłów,

- grupa staje się całością (integracja),

- różne umiejętności, różne doświadczenia, szersza wiedza członków,

- wspólna odpowiedzialność,

- synergia (2+2=5) a nawet ( 2+2>>5).

    W psychologii społecznej synergiczność działań, 2+2=5, efekt organizacyjny oznacza wspólne działanie dające większe, lepsze efekty; działania uzupełniają się poprzez kooperację (współpracę) i synchronizację. Efekt zorganizowanej pracy zespołowej, który jest wyższy niż suma efektów działań indywidualnych. W wyniku synergii powstaje efekt organizacyjny będący przeciętną nadwyżką korzyści przypadającą na członka zespołu współdziałającego z pozostałymi osobami, w porównaniu z korzyścią możliwą do osiągnięcia w działaniu indywidualnym. Na przykład: Dwie osoby działając razem, są w stanie przesunąć ciężką szafę o 10 metrów. Każda z nich osobno mogłaby przesunąć ją nie więcej niż np. 3 metry. Zatem maksymalna suma działań indywidualnych jest równa 2 x 3 m = 6 m, natomiast efekt działań wspólnych wynosi 10 m i jest większy niż suma działań indywidualnych (Źródło: wikipedia.org).

 

 

PO CO NALEŻY INTEGROWAĆ?

    Integracja ma ułatwić kontakt między osobami. Jej celem jest zintegrowanie, zespolenie grupy, zbudowanie w niej jedności i życzliwej atmosfery. Ma również zapewnić poczucie bezpieczeństwa i tożsamości z grupą. Metody integracyjne uczą efektywnej komunikacji, pomagają uporządkować problemy, uczą twórczego myślenia i współpracy, dostarczają świetnej zabawy. Są pomocne przy przełamaniu onieśmielenia i   budowaniu wzajemnego zaufania, przy wzajemnym poznawaniu się  uczestników grupy. Sprzyjają  doskonaleniu komunikacji oraz rozwijaniu empatii i zrozumienia.
Pomagają w przekształceniu luźnego zbioru jednostek we wspólnotę osób, które się znają i choćby w minimalnym stopniu nawiązały więzy. A więzi są podstawą wspólnej pracy i współdziałania.

    Metody integracyjne proponują pewną strukturę nawiązywania kontaktu. Nadają porządek pierwszym trudnym krokom we wzajemnym kontakcie. Są tak zbudowane, aby każdy mógł zaistnieć w grupie, zaznaczyć swoją obecność i był dostrzeżony przez innych. Bardzo wyraźny jest w nich element zabawowy, atmosfera relaksu i rozluźnienia. Niosą radość, zadowolenie ze wspólnego odkrywania i przeżywania pewnych treści, stymulują radosne i twórcze poznanie siebie nawzajem, wzbogacają wzajemne kontakty, pomagają w odkrywaniu radości bycia z sobą i w tworzeniu pogodnej atmosfery.

    Nawiązanie kontaktu, budowanie więzi jest zwykle trudne. Istnieje wiele barier między nami - nie znamy się, różnimy się wiekiem, wykształceniem, pozycją społeczną. Dlatego czasem tak trudno rozpocząć rozmowę, trudno przełamać "pierwsze lody". Metody integracyjne ułatwiają zmniejszenie obaw i dystansu między wszystkimi członkami grupy, w tym także między prowadzącym a grupą.

    Istotą tych metod jest zachęta, propozycja, pobudzenie zainteresowania, a nie nakaz czy przymus.

    Znaczenie metod integracyjnych potwierdzają doświadczenia w różnorodnych grupach - także wiekowych. Nie tylko dzieci czy młodzież, ale także dorośli oraz ludzie starsi chętnie w nich uczestniczą.

OTO KILKANAŚCIE PROPOZYCJI ZABAW INTEGRACYJNYCH

Zaproponowane ćwiczenia mogą pełnić rolę integracyjną i terapeutyczną. Można je wykorzystać, kiedy się poznajemy, a w klasach starszych przydadzą się na lekcje wychowawcze.

1. Zabawa „Cebula”

Celem tej sympatycznej zabawy jest poznanie ludzi o podobnym usposobieniu i zainteresowaniach. Uczestnicy stoją parami, twarzą do siebie, tworząc dwa koła - zewnętrzne i wewnętrzne . Prowadzący podaje polecenia. Po każdym wykonanym w parze zadaniu koło zew. przesuwa się o jedno miejsce w prawo. Należy  pamiętać aby z każdym nowym partnerem przywitać się uściskiem dłoni. Przykładowe komendy:

-uśmiech                                                                    -ulubiona pora roku

-wydarzenie z poprzedniego dnia                              -połaskotać partnera

-podanie ręki                                                              -ulubiony przedmiot

-co jadłem na śniadanie                                              -czy masz przyjaciela

-powiedzieć krótki wyszukany komplement             -dotknąć się nosami

-ulubiona książka z dzieciństwa                                -uściskać się

-zanucić początek ulubionej piosenki                        -ulubione zwierzę

-podanie swojego imienia od tyłu                              -moje marzenie itp.

-kim chciałbym być                                                   -pogłaskać partnera pogłowie

-powiedzieć szybko „suchą szosą Sasza szedł”.

 

2. "Ślepe samochody"

Uczestnicy stoją jeden za drugim, zwróceni w tę samą stronę. Pierwsze dziecko-samochód- ma ręce wyciągnięte do przodu, zamyka oczy. Osoba z tyłu-kierowca- prowadzi samochód, za kierownicę służą mu ramiona partnera. Potem zamiana ról.

3. „Prezenty, które mieszczą się w dłoni"

Dzieci siedzą w kręgu i mają za zadanie wyobrazić sobie, co trzymają w dłoniach, a następnie głośno powiedzieć. Prowadzący zapisuje. Po czym bawimy się w pantomimiczne przekazywanie różnych rzeczy. Wszyscy wstają i wybranej osobie muszą przekazać prezent ze słowami np. podaję ci piórko, pierścionek itp. Otrzymany prezent  należy przekazać dalej, ofiarując go kolejnej osobie. Na konie wszyscy wracają na miejsce i mówią głośno, jaką rzecz ostatnio otrzymali.

4. „Zabawa w słowa"

Uczestnicy siedzą w kole. Prowadzący mówi: „Pies pana Polikarpa pożarł...” -każdy po kolei dodaje wyraz na literę "p". Wyrazy mogą się powtarzać.

5. „Coś miłego”

Każdy na kartce papieru pisze swoje imię i nazwisko. I korzystając z czyjejś pomocy przyczepia ją sobie na plecach. Zadaniem wszystkich jest napisanie sobie wzajemnie na plecach coś miłego: to co się nam w danej osobie podoba, jakieś pozytywne cechy, które w niej zauważamy, itp.

6. „Sałatka owocowa I”

Doskonała zabawa, która może służyć jako przerywnik podczas nużących zajęć. Dzieci siadają na krzesłach, tworząc koło. Dzieci odliczają kolejno od 1 do 5 a Moderator przypisuje każdemu numerkowi jakiś owoc np. 1 to gruszka, 2 to jabłko, 3 to banan, 4 to pomarańcze, 5 to ananas. Osoba prowadząca staje na środku kręgu i wymienia jakiś owoc np. ananas, wtedy dzieci, które posiadają ten znaczek wstają i zamieniają się miejscami. Jeśli pada hasło „sałatka owocowa” wszyscy w dowolny sposób zamieniają się miejscami.

7. „Sałatka owocowa II”

Krzesła ustawione w kręgu. Na komendę prowadzącego np. „Wszyscy, którzy nie lubią…”, uczestnicy zamieniają się miejscami, ale nie po sąsiedzku.

8. „Zajączki”

Uczestnicy siedzą w kręgu na krzesłach. Począwszy od osoby prowadzącej odliczają kolejno. Prowadzący przykładając dłonie do głowy i kiwając nimi („robi zajączka”) mówi: „Zajączek numer jeden  wywołuje zajączka numer ...”. Wywołany „zajączek” kiwa swoimi „uszami” i wywołuje następnego, podając jak poprzednio swój numer i numer wywoływanego. „Zajączki” sąsiadujące z tymi, które akurat machają „uszami” muszą również machać tym „uchem”, którym sąsiadują z wywołanym.

12. „Gabinet figur woskowych”

Uczestnicy dzielą się na dwie grupy. Jedna z nich staje się „figurami woskowymi” (każdy  samemu przyjmuje nieruchomo jakąś pozycję) zajmując na to jedną połowę sali. Druga grupa ma za zadanie przenieść figury w drugą część sali i stworzyć z nich jakąś kompozycje. Ponieważ wosk jest materiałem bardzo kruchym, robią to bardzo ostrożnie, przenosząc i ustawiając figurę w takim samym położeniu, z jakiej ją wzięli. Później następuje zamiana ról .

13.„Widzę to, czego ty nie widzisz”

Rozpoczynająca grę osoba mówi do reszty graczy „Widzę coś np. zielonego, czego wy nie widzicie” i wszyscy usiłują zgadnąć  co ta osoba ma na myśli. Jeśli pozostali nie mogą trafić na właściwą rzecz, zadający zagadkę podaje dodatkowe szczegóły np. „Widzę coś zielonego, czego wy nie widzicie, ta rzecz ma okrągły kształt”. Każdy z uczestników może być zadającym zagadkę.

14. „Biorę z sobą”

Metoda polega na dzieleniu się w przykładowy sposób: „Umówiłem się na spotkanie i biorę z sobą: Odrobinę humoru żeby ją rozśmieszyć, czystą chusteczkę żeby nie płakała, dobre buty żeby spacer był długi, akceptacje żeby dobrze się przy mnie czuła.

15. „Program z mojego imienia”

Każdy uczestnik pisze na kartce pionowo litery swojego imienia, dopisując do każdej z nich wyraz, który stanowi jednocześnie program jego postępowania, myślenia pragnień. W tej formie można rozwijać również kluczowe słowa podjętego tematu, np.

D- dzielenie się

A- akceptacja

R- radość.

16. Ćwiczenie "Drzewo przeżyć"

Uczniowie wskazują, którym są ludzikiem na rysunku i nazywają swoje emocje, określają swoje zaangażowanie w zespole lub jego brak. Co czujesz dzisiaj? z czym przychodzisz? Może być stosowane zamiast diagnozy wstępnej. W sposób bezpieczny daje sie wypowiedzieć uczniom.

FUNKCJA RODZICÓW

Prototypem sposobu kontaktu między rówieśnikami czy między klasą a wychowawcą są relacje, jakich doświadczyło dziecko w domu (relacja między rodzicami, rodziców z dziećmi). Zadaniem rodziców jest zaspokajanie wielu ważnych potrzeb dziecka m.in. bycia słuchanym, ważnym, łatwości uzyskania wzmocnień, zaspokajania również potrzeb fizycznych.

CZYNNIKI UTRWALAJĄCE WIĘZI – SPRZYJAJĄCE BUDOWANIU WSPÓŁPRACY:

•  WZAJEMNA ATRAKCYJNOŚĆ,
•  POCZUCIE BYCIA ROZUMIANYM,
• ZALEŻNOŚCI,
• WIELOKROTNOSC WYMIANY (dobra komunikacja),
•  ŁATWOŚC UZYSAKNIA WZMOCNIEŃ.

Nauczyciel, w chwili przyjścia dziecka do szkoły, przejmuje rolę opiekuna zaspokajającego jego wszystkie najważniejsze potrzeby. Modeluje on relacje w grupie, sposób odnoszenia się do siebie itp.

EFEKTYWNA KOMUNIKACJA – CZYNNIKI OSOBOWOSCIOWE:

•  obraz samego siebie (adekwatny do rzeczywistości/nieadekwatny),
• cechy sprzyjające:

otwartość / podejrzliwość

dominacja / uległość

rywalizacja / współpraca

odwaga / lękliwość

lenistwo / pracowitość

•  role przyjmowane w grupie
• status
•  umiejętności w komunikacji:

zrozumienie

jasne wyrażanie siebie

intencje i emocje

spójność komunikacji werbalnej i niewerbalnej

zaufanie

akceptacja.

 

KLUCZOWE ELEMENTY TWORZONE PRZEZ WYCHOWAWCĘ

- WARUNKI SPRZYJAJĄCE ROZWOJOWI (wg Z. B. Gaś)

1.  DOŚWIADCZENIE PRZEZ WYCHOWANKA ZROZUMIENIA I AKCEPTACJI
2. POCZUCIE WIĄZI UCZUCIOWYCH Z WYCHOWAWCĄ
3.  OTWARTOŚĆ WE WZAJEMNYCH RELACJACH
4. WZAJEMNY SZACUNEK WYCHOWAWCY I WYCHOWANKA
5.  ŚWIADOMOŚĆ GRANIC W ZYCIU I ROZWOJU
6.  DZIELENIE SIĘ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ ZA OSIĄGANIE ZMIAN W PROCESIE WYCHOWANIA.      

DWA POZIOMY FUNKCJONOWANIA GRUPY:

Poziom jawny                                                                                        Poziom niejawny

skład                                                                                                      proces rozwoju grupy

funkcje                                                                                                   nieformalne role grupowe

cele jawne                                                                                              cele niejawne

normy jawne                                                                                           normy niejawne

 

ETAPY (FAZY) ROZWOJU GRYPY:

1.  zależności (bierność, lęk, konformizm),
2.  różnicowania (rywalizacja, indywidualizm, energia),
3.  kryzys odpowiedzialności ( narzekanie, krytykowanie),
4. atak na lidera (bunt, konfrontacja),
5. nadzwyczajna moc grupy (euforia, kreatywność),
6. realne możliwości grupy (odpowiedzialność, współpraca).
   

1.      Faza zależności

Czego unikać?

Wymagania kreatywności i inicjatywy

Ekspozycji społecznej na ważne tematy

Oceny i krytyki zachowania

Co robić?

Zapewniać strukturę, normy, zasady

Dawać szansę się poznać, wypowiedzieć wszystkim

Określać swoją rolę, wartości, zadania. 

2.      Faza różnicowania

Czego unikać?

Uciszania, upominania, pouczania.

Walki i konfrontacji

Skomplikowanych zadań, precyzyjnych rezultatów.

Co robić?

Dać się „wyszaleć” – przeczekać sytuację.

Podłączyć się do „konwencji” – pośmiać się razem.

Modelować konstruktywną komunikację.

Doceniać prorozwojowe zachowania.

Umożliwiać komunikację między ludźmi. 

3.      Faza kryzysu odpowiedzialności

Czego unikać?

Krytykowania i pouczania.

Matkowania – czyli wyręczania w myśleniu i zaangażowaniu.

Wspólnego narzekania.

Co robić?

Dać się wygadać.

Pokazywać strefę wpływu – odbierać iluzję.

Konfrontować z odpowiedzialnością.

Szykować się na atak na siebie.

4.      Faza ataku na lidera

Czego unikać?

Kontrataków na grupę.

Wyciągania konsekwencji wobec grupy.

Podporządkowywania się żądaniom i oczekiwaniom grupy.

Rezygnacji z roli.

Co robić?

Wysłuchać do końca.

Dopytać o zdanie całej grupy.

Docenić szczerość i otwartość.

Przerzucić odpowiedzialność.

5.      Faza nadzwyczajnej mocy grupy

Czego unikać?

Stopowania grupy.

Odbierania im satysfakcji.

Co robić?

Dać się grupie nacieszyć.

Przypominać cel grupy.

Podrzucać ambitne pomysły.

6.      Faza realnych możliwości grupy

Czego unikać?

Nadmiernego wtrącania się.

Zachowań narzucających strukturę, normy.

Nadmiernej kontroli.

Co robić?

Zostawić decyzyjność w sprawach zadań.

Wciągać w decyzyjność w sprawie funkcjonowania zespołu.

Dzielić się własnymi opiniami.

Doceniać osiągnięcia i traktować partnersko.

 

 

PAMIĘTAJ!

• Proces grupowy to zespół zjawisk, które występują na poziomie podświadomym. W każdej klasie / grupie toczy się nieświadomy proces, który jest odmienny zarówno od umysłowego funkcjonowania jednostek jak i od świadomie podejmowanych, racjonalnych aktywności. To jak członkowie grupy świadomie podejmują działania niezbędne do wykonania różnych zadań, jest uwarunkowane przez nieświadome siły wypływające z dynamiki potrzeb, fantazji, wzajemnego znaczenia dla siebie członków grupy. W analizie grupowej określa się to zasadą ekwiwalencji, która mówi, że grupa zawsze mówi (komunikuje) o tym co się w niej dzieje, lecz zwykle jest nieświadoma, że to robi.

• Proces ten jest zmienny w czasie i jednocześnie powtarzalny, silniejszy niż działania pojedynczych jednostek.
• Fazy kryzysu odpowiedzialności czy ataku są nieuchronne, nie da się ich pominąć i wrócić do etapu poprzedniego, jeśli chcesz iść do przodu, zastosuj się do powyższych wskazówek (Co robić, a czego unikać?). A przede wszystkim nie szukaj winy w sobie!

 Tekst powstał w oparciu o materiały ze szkolenia prowadzonego przez Annę Radziwilko

Opracowanie Dorota Dąbek