Jak czytać, by rozumieć

Jak czytać, by rozumieć,

czyli strategie czytania ze zrozumieniem

tekstów informacyjnych

 

Dla czytania ze zrozumieniem ważne jest nie tylko to, co dzieje się w trakcie samego czytania, lecz także to, co poprzedza lekturę oraz to, co po niej następuje. Co może zrobić czytający, by jak najlepiej zrozumieć i przyswoić sobie tekst? Oto kilka ogólnych wskazówek.

 

Pierwsza strategia: Przed, w trakcie i po…

Przed lekturą:	W trakcie lektury:	Po lekturze:
Poproś uczniów, by: »» zorientowali się, czego dotyczy tekst (rzucając na niego okiem, patrząc na tytuł, śródtytuły, wykresy, ilustracje itp.), w ten sposób obudzisz w nich ciekawość, »» zapytaj, co wiedzą na dany temat, »» zleć im wypisanie najważniejszych faktów lub pojęć z tekstu; warto zachęcić młodzież, by sprawdzała znaczenie tych pojęć w słownikach lub encyklopediach, a także do formułowania pytań, na które chcieliby znaleźć odpowiedź w tekście.	Poproś uczniów, by: »» wyobrazili sobie przedmioty, zdarzenia, aby myśleli i czuli, by nie bali się skojarzeń, refleksji i ocen, »» zapisywali odpowiedzi na pytania, które zadali sobie przed lekturą i w jej trakcie, »» wrócili do fragmentów, których nie rozumieli.	Poproś uczniów, by: »» odnaleźli inne źródła, aby wyjaśnić sobie to, czego nie zrozumieli, »» napisali streszczenie, »» określili, jak mogą wykorzystać to, czego się dowiedzieli, »» zastanowili się, czego powinni się jeszcze dowiedzieć i gdzie można znaleźć takie informacje.

 

Druga strategia: Słowa klucze

Metoda słów kluczy polega na rozbudzeniu zainteresowania uczniów przed lekturą tekstu tak, by proces czytania był aktywną formą sprawdzania ich hipotez i wiedzy. Zanim dasz uczniom tekst do przeczytania, wybierz z niego 10–20 kluczowych słów. Przeczytaj powoli te słowa uczniom i poproś, aby wyobrazili sobie, o czym on jest.

Poproś uczniów, aby:

»» narysowali obrazek, symbol,

»» stworzyli listę pytań do tekstu (czego chcę się dowiedzieć?),

»» przewidzieli i opowiedzieli, czego będzie dotyczył tekst.

Dopiero wtedy poleć uczniom przeczytanie tekstu i porównanie ich wstępnych wyobrażeń z tym, co w nim znaleźli. Zachęć ich do przedstawienia tego, co przeczytali, za pomocą ministreszczenia, rysunku, odpowiedzi na pytania itd.

Ta strategia pomaga uczniom wyobrazić sobie to, o czym czytają, zaangażować się poznawczo i emocjonalnie. Na przykład:

Przeczytaj na głos powyższy tekst a następnie podziel się z innymi swoimi komentarzami.

TEKST	KOMENTARZE
„Organizacja prowincji”	Prowincja to coś poza centrum, ale co to może mieć wspólnego z. Rzymem?
Podczas podbijania Italii przez Rzymian najważniejszym łupem była ziemia uprawna. W epoce wielkich podbojów ten cel stracił znaczenie.	Wielkie podboje – muszę sprawdzić, kiedy to było. Już wiem: do połowy III w. p.n.e. Rzymianie opanowali Italię, a potem podbijali Sycylię  Korsykę, Sardynię, Hiszpanię, północną Afrykę.
Rzymianie nie chcieli osiedlać się poza Italią, toteż ziemia zdobywana podczas walk w Hiszpanii, Kartaginie czy Grecji miała dla nich małą wartość.	Nie dziwię się, w Rzymie życie było ciekawsze niż w suchej Afryce. Ale co mieli przeciw Grecji? Chyba tylko to, że daleko.
Znaczenie miały natomiast dochody z prowincji i łupy.	Z jakiej prowincji? Nadal nie rozumiem.
Rzymianie opanowywali stopniowo ziemię należącą do Kartaginy i do państw hellenistycznych, a tereny, które zagarnęli, czynili prowincjami. Prowincją nazywano obszary podporządkowane republice, którymi w imieniu republiki rządzili namiestnicy.	A, to o takie prowincje chodzi.
Namiestnikami zostawali zwykle najwyżsi urzędnicy. Senat na ogół przydzielał urzędnikom prowincje drogą losowania.	Grecy też losowali urzędy między sobą. Ciekawa ta totolotkowa demokracja dla wybranych. Przypadek Poncjusza Piłata! On był właśnie namiestnikiem.

Jak czytać, by rozumieć, czyli siedem strategii czytania ze zrozumieniem tekstów informacyjnych, w: „Czytam więc jestem”, dodatek do „Gazety Wyborczej” z dn. 28.09.2004 r.

 

Strategia czwarta: Ślady twojego myślenia

Zaletą tej metody jest prostota, dlatego warto przećwiczyć ją na lekcji. Podziel uczniów na pary, niech wspólnie wypracują swój system znaków, potem go wypróbują na dwóch różnych tekstach, zamienią się tekstami i dyskutują, czy system się sprawdził. W tym celu warto opracować własny system znaków, którymi można oznaczać czytany tekst. Nasze propozycje to tylko przykład takich oznaczeń:

 

 

 

Strategia piąta: Prawda czy fałsz

 

Oto kolejny sposób, by zaciekawić ucznia tekstem i pomóc mu lepiej go zrozumieć Przed lekturą

zadaniem czytelnika jest udzielenie odpowiedzi na przygotowane przez ciebie pytania dotyczące

treści tekstu, przy czym uczeń odpowiada na podstawie dotychczasowej wiedzy lub intuicji.

Pozwala to potem „zahaczyć” nowe informacje na starych i wciąga dziecko w grę zbudowaną

wokół pytania: „Ciekawe czy miałem rację, czy też się myliłem...”.

Przed przeczytaniem tekstu: Wpisz P lub F w lewą kolumnę poniższej tabelki:

 

	Odpowiedź przed lekturą	Stwierdzenie	Odpowiedź po lekturze
1		Świadek powinien sam dowiedzieć się przed rozprawą, jakie prawa mu przysługują. Niewiedza go nie usprawiedliwia.
2		Jeśli zostałeś wezwany w charakterze świadka, zawsze możesz odmówić składania zeznań.
3		Zachowujesz prawo do wynagrodzenia za czas, kiedy nie pracowałeś, gdyż występowałeś w charakterze świadka.
4		Świadek sam ponosi koszty przejazdu na rozprawę sądową i nie może zwrócić się o ich zwrot. To obywatelski obowiązek.
5		Jako świadek musisz zeznawać, ale w szczególnych wypadkach wolno ci zatajać prawdę, a nawet zeznać nieprawdę.
6		Pracodawca sam decyduje, w jakim terminie jego pracownik może stawić się jako świadek w sądzie, ale musi poinformować o tym sąd z siedmiodniowym wyprzedzeniem.

 

Teraz przeczytaj poniższy tekst informacyjny:

Od zasady obowiązującego złożenia zeznania przez świadka istnieją wyjątki. Szczególnie ważne

jest prawo do odmowy składania zeznań i odpowiedzi na pytania. Składanie fałszywych zeznań

(zeznawanie nieprawdy lub zatajanie prawdy) jest karalne. Dotyczy to zarówno spraw karnych,

jak i cywilnych oraz administracyjnych. Jeżeli masz jako świadek jakieś prawa (w szczególności

do odmowy składania zeznań), zostaniesz o tym pouczony; brak takiego pouczenia jest poważnym

błędem proceduralnym i nie możesz z tego powodu ponosić konsekwencji. Jako świadek

masz prawo żądać zwrotu kosztów, jakie poniosłeś w związku ze stawiennictwem w sądzie –

trzeba zgłosić to najpóźniej po zakończeniu rozprawy. Jako świadek masz obowiązek stawić się

na wezwanie odpowiedniego organu. Pracodawca jest obowiązany zwolnić osobę, która została

wezwana do osobistego stawiennictwa przez organ administracji, sąd, prokuraturę, policję,

kolegium do spraw wykroczeń (z pozostawieniem prawa do wynagradzania za czas zwolnienia

z pracy albo za zwrotem równowartości tego wynagrodzenia od wzywającego organu).

 

Źródło: Encyklopedia prawa nie tylko dla prawników, Wydawnictwo Park, Bielsko-Biała 2002, str. 650, 652.

 

Po przeczytaniu tekstu

Po zapoznaniu się z tekstem wypełnij, używając liter P i F, kolumnę z prawej strony, zasłaniając

lewą, by nie sugerować się zawartymi w niej odpowiedziami. Sprawdź, ile razy wstępne oceny

się potwierdziły, a gdzie się pomyliłeś. Wróć do tekstu. Odnajdź fragmenty, które zmusiły cię do

skorygowania dotychczasowej wiedzy. Co cię najbardziej zaskoczyło?

 

Ślady twojego myślenia, w: „Czytam więc jestem”, dodatek do „Gazety Wyborczej” z dn. 28.09.2004 r.

 

Tropiciele ciekawych książek (język polski, edukacja medialna, zajęcia biblioteczne) „Na poważnie, dla zabawy – ten odkrywa, kto ciekawy” to hasło przewodnie zadania TIK przygotowanego przez Katarzynę Trzebunię, nauczycielkę ze Szkoły Podstawowej nr 20 w Rybniku. Celem było zachęcenie dzieci do czytania książek. „We współczesnym świecie uczniowie coraz rzadziej sięgają po książki, unikają odwiedzin w bibliotece – wolą spędzać czas w wirtualnych światach gier komputerowych. Realizowany projekt jest próbą połączenia zabawy w detektywów z działaniami służącymi promowaniu czytelnictwa. Pomocne mają być sprzęty, urządzenia i strony internetowe, które ożywią działalność promowania czytelnictwa oraz zapewnią bezpieczeństwo uczestnikom zajęć.” – pisze pomysłodawczyni. Uczniowie, podzieleni na zespoły, na podstawie otrzymanych kart pracy tropili ciekawe książki, a następnie sporządzali portrety pamięciowe tych, które polubili najbardziej. Opiekun przewidział również ciekawe zadanie indywidualne: każdy uczestnik przeprowadził wywiad ze swoimi rodzicami na temat ich ulubionej książki z dzieciństwa. http://szkolazklasa2013.ceo.nq.pl/dokument_widok?id=3057

 

Jak pokochać nowe słowa?

Czytanie ze zrozumieniem to m.in. „wgryzanie się” w sens słów, zwłaszcza nieznanych do tej

pory.

 

Dobrze pojąć pojęcia

Metoda pozwala na skrótowy zapis informacji zawartych w tekście, pomaga je lepiej zrozumieć,

powiązać ze sobą oraz zapamiętać. Można też używać jej jako sposobu robienia notatek już

podczas czytania tekstu.

Uczniowie otrzymują fragment tekstu. Przed rozpoczęciem czytania poznają listę kluczowych

wyrazów przygotowaną przez nauczyciela. Wśród nich rozpoznają takie, których znaczenia nie

są pewni. Następnie czytają tekst i na „Karcie pracy ucznia” wykonują kolejne polecenia. Oto

one:

Zapisz zdanie, w którym wystąpiło nieznane słowo. Na podstawie tego zdania spróbuj napisać,

co ono znaczy. Spytaj eksperta – kolegę, który to słowo zna, nauczyciela – lub sięgnij do

Słownika języka polskiego, Słownika wyrazów obcych albo encyklopedii. Porównaj odpowiedzi.

Jeśli trzeba – skoryguj poprzednie objaśnienie. Ułóż sam zdanie z tym wyrazem. Użyj innego

sposobu na zapamiętanie wyrazu: narysuj obrazek, pokaż mimicznie jego znaczenie, połącz go

z jakąś piosenką czy zdarzeniem, które dobrze pamiętasz. Wyjaśnij, dlaczego wybrałeś taki sposób

prezentacji.

Oto przykład z lekcji historii w klasie VI. Wybrane słowo to „anarchia”.

„Kraj pogrążał się w anarchii, szlachta piła, jadła, żyła ponad stan, procesowała się, sejmikowała

i za wszelką cenę starała się nie dopuścić do reform ograniczających jej prawa”.

»» Na podstawie tego zdania przypuszczam, że „anarchia” oznacza nieprzejmowanie się sprawami

państwa przez rządzących.

»» Kolega uważa, że anarchia to bałagan w kraju. W Słowniku wyrazów obcych PWN przeczytałem,

że anarchia to: „dezorganizacja powstała wskutek braku lub bezsilności ośrodków władzy”.

»» Anarchia jest niebezpieczna dla wszystkich obywateli, bo nikt nie wie, jak ma postępować

i nie czuje się bezpiecznie.

»» Przypomnę kolegom historię o naszej klasowej „anarchii”, kiedy nie było nikogo z samorządu

i nie mogliśmy zorganizować mikołajek. Panował bałagan, przekrzykiwaliśmy się i rzucaliśmy

pomysłami, ale w końcu nic z tego nie wyszło.

»» Narysuję tę klasową awanturę.

»» Taki satyryczny rysunek z podpisem ANARCHIA dobrze zapamiętam.

Dobrze pojąć pojęcia, w: „Czytam więc jestem”, dodatek do „Gazety Wyborczej” z dn. 28.09.2004 r.

 

Jak więc uczyć czytania?

Oto kilka rad, dzięki którym stworzysz w klasie klimat do czytania ze zrozumieniem. Uwaga! Nie tylko na lekcjach języka polskiego, na lekcjach wszystkich przedmiotów.

STARAJ SIĘ TAK UCZYĆ	TAKICH METOD LEPIEJ UNIKAĆ
Czytaj na głos uczniom fragmenty wartościowych tekstów.	Uczniowie czytają sami po cichu.
Zostaw uczniom pewną swobodę w wyborze tekstów.	Nauczyciel sam wybiera wszystkie teksty do czytania przez uczniów.
Zachęcaj do czytania różnorodnych tekstów.	Nauczyciel wybiera tylko pozycje zgodne ze swymi upodobaniami.
Kładź nacisk na zrozumienie tekstu, odkrycie głównej myśli, sensu.	Nauczyciel kładzie nacisk na specyficzne umiejętności analizy tekstu, np. rozpoznawanie środków stylistycznych lub form gramatycznych.
Traktuj czytanie jako proces: odwołuj się do wcześniejszej wiedzy uczniów, pomóż im wybrać strategię aktywnego czytania, daj czas na wyjaśnienia i komentarze po lekturze.	Nauczyciel traktuje czytanie tekstu jak pojedyncze, zamknięte zadanie („przeczytajcie tekst – i już”). Stwórz okazję do dyskusji między uczniami-czytelnikami, wymiany wrażeń, wyciągania wniosków.
Stwórz okazję do dyskusji między uczniami-czytelnikami, wymiany wrażeń, wyciągania wniosków.	Uczeń czyta sam i nie dzieli się z innymi swoimi wrażeniami.
Dobieraj lektury i zadania dla różnych grup uczniów według ich zainteresowań.	Każdy uczeń czyta to samo, ew. dobór tekstów i zadań następuje według trudności (słabsi uczniowie dostają krótsze teksty).
Wymyślaj ciekawe zadania pisemne i przed lekturą, i po niej.	Nauczyciel nie zadaje pisemnych prac związanych z lekturą.
Oceniaj postępy ucznia według tego, ile i co czyta (czy ma nawyk czytania), stosunku do książek, jak głęboko rozumie to, co czyta.	Nauczyciel ocenia umiejętność czytania głównie na podstawie testów sprawdzających zapamiętywanie szczegółowych informacji.
Uczcie czytania ze zrozumieniem na wszystkich przedmiotach (na historii, przyrodzie, religii).	Tylko nauczyciele polskiego i innych języków mają świadomość, że uczą czytania.

Jak więc uczyć tego czytania, w: „Czytam więc jestem”, dodatek do „Gazety Wyborczej” z dn. 28.09.2004 r.